بررسی ویژگی های تصویری در کتاب های چاپ سنگی افغانستان از سال 1871م/1288ق تا سال 1930م/1349ق

این پژوهش توصیفی? تحلیلی که به صورت کتابخانه ای و مشاهده ای انجام گرفته، به معرفی و بررسیِ ویژگی های تصویری و آرایه های تزیینی در کتاب های چاپ سنگیِ افغانستان از آغاز تا دوره ی پادشاهیِ امان الله خان اختصاص دارد. چاپ سنگی در اواسط دهه ی 1280ق در افغانستان پدیدار شد. اما بعد از چند دهه از رونق افتاد و چاپ حروفی (سربی) جایگزین آن گردید. عدم رونقِ این شیوه از چاپ در افغانستان، دلایل عدیده ای می تواند داشته باشد. از جمله می توان به ناآرامی های سیاسی، فقر فرهنگی و بافت بسیار سنتیِ جامعه، فضای اجتماعیِ بسته و همچنین ظهورِ دیرهنگامِ مدرنیته و یا به عبارت دیگر شکستِ اقداماتِ اصلاح طلبانه در این کشور اشاره کرد. ویژگی های هنری و تصویری در چاپ های سنگیِ افغانستان نسبت به کشورهای نزدیکِ آن نظیر ایران، شبه قاره و یا حتی آسیای میانه و ترکیه بسیار نازل تر است. در واقع می توان گفت که کتاب های چاپ سنگی در افغانستان چه از نظر کیفیت بصری و چه از نظر کمی، هرگز به شاخصه های ممتاز در کشورهای مذکور نزدیک نشد. تاریخ چاپ سنگیِ افغانستان و معرفی آرایه های تزیینیِ آن در این رساله، در چهار دوره ی تاریخی، یعنی دوره ی پادشاهیِ امیر شیرعلی خان، امیر عبدالرحمن خان، امیر حبیب الله خان و سرانجام امان الله خان بررسی می شود. متاسفانه به علت جنگ ها و نا آرامی های مختلف در دهه های گذشته، بسیاری از کتاب های چاپ سنگیِ افغانستان از بین رفته و یا از کشور خارج شده اند. آثار باقی مانده نیز به طور پراکنده در مجموعه های مختلف نگهداری می شوند. همین امر دسترسی به این قبیل آثار را تا حدودی دشوار کرده است. اما حدوداً از سال 2004 با تاسیس "کتابخانه ی دیجیتال افغانستان" به همت دانشگاه نیویوک، دسترسی به بسیاری از این گونه آثار میسر شد. در پژوهش پیش رو کتاب های چاپ سنگیِ این مجموعه به طور دقیق شناسایی و فهرست شده و همچنین ویژگی های هنری و آرایه های تصویریِ آنها معرفی شده است. از این ویژگی ها می توان به صفحات فتح الباب، سرلوحه های مُذهب، جدول ها، گل و بوته ها، خوشنویسی و ... اشاره کرد. همچنین در طول این پژوهش نام بسیاری از افرادی که در فرایند چاپ سنگی سهمی داشته اند، نظیرِ خوشنویس، رسام، جدول کِش، ماشین کار و ...، شناسایی شده است.